KunstOer is een driedaags evenement in Winterswijk waar erfgoed, kunst en de natuur prachtig samenkomen. Dit gebeurt altijd tijdens Pinksteren en de zaterdag ervoor.
In 2025 is KunstOer op 7, 8 en 9 juni. Dit jaar zijn er 10 bijzondere erfgoedlocaties te bezoeken waar 11 kunstenaars hun werk tentoonstellen. 

Een route langs kunst op de mooiste plekken van Winterswijk.
Geniet van professionele kunst, vormgeving en bijzonder erfgoed.
Bewonder nieuwsgierig makende beelden.
Kijk hoe een school opgenomen is in de samenleving.
Ervaar de veelheid aan kunstvormen van de kunstenaars en de rijkdom van de locaties.

Fietsen, lopen en kijken

KunstOer Winterswijk 2025

Piet Gerbrandy

Hoeveel kunstroutes zouden er in Nederland zijn? Een korte zoekactie op het web doet vermoeden dat iedere zichzelf respecterende gemeente er een heeft, wat de vraag oproept waarom dit verschijnsel zo populair is. Wordt er zo veel kunst geproduceerd dat musea en galeries de toestroom niet aankunnen? Of voorzien de routes in een behoefte waaraan meer statische vormen van presentatie niet kunnen voldoen?

            Ik denk dat dat laatste het geval is. Velen onder u zullen gretige museumbezoekers zijn. Het is heerlijk om in een rijk museum rond te dwalen, maar er kleven ook bezwaren aan. Dat voortschuifelen door zalen waarin het ene meesterwerk na het andere om de aandacht vraagt, is niet alleen fysiek vermoeiend, de overdaad aan schoonheid of intellectuele uitdaging leidt er ook toe dat je na een uur niets meer in je opneemt en verder aan maximaal negen seconden genoeg hebt om vast te stellen dat je iets mooi, lelijk, interessant of onbeduidend vindt. Probeer je ’s avonds op een rijtje te zetten wat je ’s middags allemaal gezien hebt, dan is de kans groot dat je je twee of drie objecten nog helder herinnert maar de rest vergeten bent – wat overigens niet impliceert dat het zonde van je tijd is geweest.

            Bij kunstroutes werkt het anders, en dat heeft alles te maken met motoriek, met de activering van alle zintuigen tegelijk en het feit dat de confrontatie met de tentoongestelde werken gedoseerd wordt. Leraren en onderwijzers weten dat het geheugen van kinderen gestimuleerd wordt wanneer men cognitieve vaardigheden traint in combinatie met fysieke activiteiten. Het denken en memoriseren laat zich graag ondersteunen door zintuiglijke en motorische prikkels.

            Dat is precies wat er gebeurt wanneer je een kunstroute volgt. Je fietst of wandelt van de ene locatie naar de andere, een aangename activiteit die het lichaam in een weldadig ritme brengt, mede doordat je onderhevig bent aan de elementen. Of het nu zonnig of regenachtig is, je ervaart zowel bewust als onbewust dat je er bent, hier, in de wereld, in het enige lichaam waarover je beschikt. Je ziet de stad of het landschap steeds vanuit een ander perspectief, je hoort de wind in de bomen en de vogels in het struikgewas, je ruikt bloemen en modder, je voeten registreren het verschil tussen zandweg, klinkers en asfalt, je moet uitwijken voor fatbikes of trekkers en zo nu en dan probeert een van de weinige nog niet uitgeroeide insecten zich in je huidplooien te verschuilen, al dan niet met kwaadaardige bedoelingen.

            In een staat van opperste fysieke alertheid bereik je een locatie waar kunstwerken staan opgesteld, en dat zijn er dan niet honderd, maar één of twee, of hoogstens een tiental, bovendien zijn ze gemaakt door één kunstenaar en vertoont de kleine verzameling een duidelijke samenhang. Je kunt rustig de tijd nemen om het werk in je op te nemen, en in je geheugen wordt de sensatie opgeslagen in combinatie met de herinnering aan de plek, het weer en de mate waarin je verregend of bezweet gearriveerd bent. En doordat er tussen de ene kunstervaring en de andere een traject van enkele kilometers zit, en dus van minstens een kwartier, krijgt je brein steeds voldoende rust om zich weer open te kunnen stellen voor een volgend object.

            Maar er zijn nog andere aspecten die kunstroutes aantrekkelijk maken. Zo is de koppeling van werk aan locatie niet willekeurig, maar heeft de organisatie, als het goed is, zorgvuldig bekeken waar een object het meest tot zijn recht komt. Het feit dat de route, in het geval van Winterswijk, door een specifiek gebied loopt, met een eeuwenlange geschiedenis van landbouw en textielindustrie en met een unieke geologische en ecologische verscheidenheid, is natuurlijk van invloed geweest op de selectie van de kunstenaars.

            Wat mij opvalt als ik het kunstboekje doorblader – want ik heb de route nog niet in werkelijkheid gelopen, net zomin als de meesten van u, denk ik – is dat veel kunstwerken in vorm of materiaal een connectie maken met het aardse, met de fysieke ervaring deel uit te maken van wat de dichter Hendrik Marsman ooit een ‘bezield verband’ heeft genoemd. Dat is niet vanzelfsprekend, want ik zou de kost niet willen geven aan al die kunstenaars die zich wereldwijd bezighouden met intelligente maar zielloze conceptualiteit of die zich verliezen in de schijnbaar onbeperkte mogelijkheden van nieuwe media – dat levert niet zelden kunst op die mij mateloos verveelt.

            Ik denk dat integere kunst de ervaring van het ‘in de wereld zijn’ bijna altijd oproepen door te refereren aan de materialiteit van de aarde, de natuur en het menselijk lichaam. Je ziet dat al in de poëzie van Homeros, waar oorlogshandelingen steevast worden vergeleken met stormen, de golfslag van de zee, agrarische handelingen of gevechten tussen wilde dieren. Wil je écht duidelijk maken wat het betekent een mens te zijn in dit ondermaanse, dan kom je altijd uit op beelden die appelleren aan evolutionair heel oude lagen binnen onze constitutie. Onze diepste en meest intense, maar ook meest ongrijpbare ervaringen delen we met hazen, zwaluwen, beuken en schimmels, misschien zelfs met stenen, daar ben ik heilig van overtuigd. En dat is dus het oer-element in de Kunst-Oer.

            Ik sluit daarom graag af met een gedicht dat ik ooit schreef over de zwerfkeien die het Vrijheidspark, honderd meter hiervandaan, nu tot zo’n bijzondere plek maken. Het heet ‘Lied van de steen’.

Lied van de steen

Op het plein staat een steen uit het Noorden

            te staan metershoog omringd door een twintigtal

                        kleinere ontheemden stijf geworteld

in plaveisel gekapseld hun voeten verkrampt

            en gesleten. Gevangen in schijnsel ontworpen

                        door duurzaam gehuurde scheppers van spots

en verstrooiing staat hij gedenkend het oord

            van vulkanische drang en oneindige dalen

                        en velden vol ijs en besneeuwing waaruit

hem dreven krachten waartegen zijn zwaarte

            niet opwies. Zijn heelheid gewaarborgd in binding

                        van talloos miljoenen kristallen verschoof hem

de witte massa steeds meters per jaar tot hij rust

            vond voorlopig in glooiende zandgrond algauw

                        van veen en geboomte omgeven

waar knoestig landvolk hem opgroef en eert. Om hem

            heen hangen jongens verhit door de ranke verschijning

                        die zojuist bij de nieuwe fontein verkoeling scoorde. 

uit: Niets dan dit. Een lijflied voor de ziel (2023) – ook beschikbaar op Spotify en andere streamingdiensten

Hermien Buytendijk – Huis Tuin en..

Het centrale punt tijdens KunstOer:
Het Raadhuis / VVV-kantoor
Mevr. Kuipers-Rietbergplein 1
7101 DD Winterswijk
+31 (0)543-745 090